Makata upamiętniająca Katarzynę Tęczyńską z Końskowoli
2 kwietnia 2021Rodzina Khittl
2 kwietnia 2021
W publikacji ?Dzieje Końskowoli?, wydanej w 1988 r. pod redakcją prof. Ryszarda Szczygła, prof. Anna Sochacka przedstawiła następującą informację, opisującą Męcinę: “Pierwszym znanym właścicielem Witowic i Witowskiej Woli był Manczina de Konyn, burgrabia zamku niższego we Lwowie w latach 1394-1400, którego J.Długosz wspomina jako inicjatora uposażenia parafii w Witowskiej Woli.” W przypisie do tego zdania Autorka wskazała, dlaczego Męcinę nazwała nie Starostą Lwowskim – jak wskazał Długosz – ale burgrabią zamku niższego, w następujący sposób: “Długosz nazywa Męcinę starostą lwowskim, być może dostosowując w ten sposób do małopolskiej nomenklatury specyficzny dla Rusi urząd wojewody grodzkiego (woyewoda castri), który przekształcił się następnie w urząd podstarościego lub burgrabiego – Męcina określany był zarówno mianem burgrabiego, jak i wojewody grodzkiego.”
Istotnie, w Przecław z Leszec, który w roku 1433 wystąpił jako “woyewoda castri leopoliensis”, już w 1437 r. swój urząd określił jako “Burgrabius castri leopoliensis”. Jednakże powyższe ustalenie nie może stać się przesłanką do ustalania znaczenia urzędu piastowanego przez Męcinę, z dwóch powodów. Po pierwsze, Koniński działał na Rusi w czasie, gdy nie utrwaliła się tam administracja właściwa dla Korony. Dopiero w latach 1433-1436 (a więc u schyłku panowania Władysława Jagiełły i w pierwszych latach panowania Władysława Warneńczyka) kształtowała się hierarchia urzędów ziemskich w nowo utworzonych – 1434 r. – województwach ruskim i podolskim . Po drugie – Męcina na zachowanych dokumentach nie występował jako “woyewoda castri” – tylko jako “woyewoda”.
Poniżej przedstawiam link do XIX wiecznego odpis aktu z 4 października 1399 roku, w którym Władysław Jagiełło dokonał nadania na rzecz Dominikanów lwowskich. Na liście świadków tego dokumentu wymieniono: Jakuba arcybiskupa lwowskiego, Krystyna kasztelana sandomierskiego, Gniewosza podkomorzego krakowskiego, Zbigniewa z Brzezia marszałka królestwa, Iwana “brata Dymitra” (chodzi o Iwana, brata Dymitra z Goraja) i Męcinę – z tytułem wojewody lwowskiego (Woyewoda Lemburgensi). Pozostałych dworzan i urzędników dokument oznacza jedynie zbiorczym określeniem “et alys multis nostris fidelibus fidedignis” (“i inni liczni nasi wierni dygnitarze”).
Powołana wyżej lista osób obejmuje zarówno kluczowych dygnitarzy Królestwa (Zbigniew z Brzezia), ale i urzędników lokalnych – takich jak Męcina. Warto jednak podkreślić, że lista ta obejmuje przede wszystkim… współpracowników nieżyjącej już wówczas królowej Jadwigi.
Jakub Strzemię został arcybiskupem w 1391 r., dzięki wstawiennictwu Jadwigi.
Krystyn kasztelan sandomierski – to Krystyn z Ostrowa, brat stryjeczny Męciny. Krystyn swoją wielką karierę polityczną, zakończoną uzyskaniem w 1410 r. tytułu kasztelana krakowskiego, rozpoczął w 1387 r. od uzyskania urzędu ochmistrza dworu królowej Jadwigi.
Iwan z Klecia – reprezentował swojego brata Dymitra. Dymitr z Goraja swoją karierę zaczynał jeszcze pod rządami Kazimierza Wielkiego, ale do olbrzymiego majątku i znaczenia doszedł dopiero jako podpora panowania Andegawenów w Polsce. Występując jako opiekun małoletniej Jadwigi, zapobiegł jej ślubowi z Wilhelmem Habsburgiem. Dymitr zmarł 20 lutego 1400 roku, a więc w kilka miesięcy po wydaniu przedstawianego aktu.
Obok tych postaci, na liście powołanego dokumentu pojawił się także Gniewosz z Dalewic. W roku 1385 r., jako stronnik księcia Władysława Opolczyka, działał w kierunku umożliwienia zawarcia małżeństwa między Jadwigą a Wilhelmem Habsburgiem – jednakże już w marcu 1387 r. występował w najbliższym otoczeniu Jadwigi, prowadzącej wyprawę na Ruś, celem zastąpienia węgierskiej administracji (ustanowionej przez jej ojca, Ludwika Andegaweńskiego) polską. W 1393 r. został starostą lwowskim.
A zatem Męcina występował na liście świadków królewskiego dokumentu wśród takich postaci, które decydowały o ówczesnej polityce wschodniej Korony. Gdyby był zwykłym burgrabią, do tego zamku niższego, na wspomnianym dokumencie nie zostałby wymieniony. Nie sposób nie zauważyć przy tym, że w źródłach Męcina występuje jako właściciel około 10 wsi i części wsi w ziemi sandomierskiej i lubelskiej – a zatem przynależał do warstwy możnowładczej.
Inne dokumenty, informujące o jego działalności na Rusi, nigdy nie oznaczają go jako burgrabiego czy podstarościego.
Na dokumencie z 29 maja 1394 r. Męcina, jako wojewoda lwowski, występuje jako władny do rozsądzenia sporu majątkowego między dwoma mieszczanami (Męcina przysądził jednemu z nich łąkę, zwaną Dubek).
Ciekawą i zaskakującą informację o Męcinie przynosi z kolei dokument fundacji parafii w Kulikowie (kilkanaście kilometrów na północ od Lwowa) z 1399 r., wystawiony przez arcybiskupa Jakuba. Na czele listy świadków tego dokumentu, obejmującej lokalne rycerstwo, występuje Męcina z tytułem “haliciensi voyewoda” – a więc wojewoda Halicza, miasta stanowiącego nominalną siedziby arcybiskupstwa.
Jeżeli weźmie się pod uwagę, że 1387 Jadwiga dowodziła wyprawą zbrojną, która usunęła z Rusi Halickiej załogi węgierskie (dla nich Jadwiga była córką Ludwika Wielkiego), to obecność jej współpracowników jako wykonawców królewskiej polityki na Rusi dziwić nie może. Męcina z pewnością nie był bezpośrednim współpracownikiem królowej – brak ku temu postaw. Był on raczej wykonawcą polityki swojego potężnego brata stryjecznego, Krystyna.
Przemysław Pytlak
