Jakkolwiek konstytucje sejmów doby I Rzeczpospolitej akcentowały równość stanu szlacheckiego – przeciwdziałając formalnemu wyodrębnieniu się arystokracji – powszechnie akceptowane było posługiwanie się tytułami książęcymi przez te rodziny, które wywodziły swój rodowód od władców Litwy (tak np. Czartoryscy) czy Rusi (tak np. Zbarascy). Równocześnie, w wieku XVI szereg rodzin: Radziwiłłowie, Szydłowieccy czy Tęczyńscy, uzyskało z rąk Habsburgów tytuły książąt i hrabiów Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego.
Tęczyńscy patent hrabiowski otrzymali dwukrotnie: w 1527 i 1561 r. O ile treść cesarskich przywilejów znamy dzięki herbarzowi Bartosza Paprockiego, to nie zachował się pierwotny wizerunek herbu hrabiowskiego. Przedstawienie tego herbu w kolorze znane jest jedynie z kilku obrazów, które szczęśliwie przetrwały „Potop” szwedzki (1655-1660).
Do listy zabytków, które pretendują do przedstawienia właściwej, pierwotnej kolorystyki herbu hrabiowskiego Tęczyńskich należy doliczyć makatę, przechowywaną w Muzeum Diecezjalnym w Sandomierzu.
Źródło fotografii: katalog wystawy „Zgoda Sandomierska. Zgoda Panów – Zgoda Braci”, Muzeum Diecezjalne Dom Długosza w Sandomierzu, grudzień 2012-lipiec 2013.
Zabytek ten dotychczas nie był znany – dość powiedzieć, że żadna z dwóch monografii rodu Tęczyńskich, napisanych przez śp. Janusza Kurtykę, nie odwoływała się do sandomierskiej makaty.
Opisanie tego zabytku jest istotne, ponieważ herb Tęczyńskich na makacie upamiętnia Katarzynę Tęczyńską z Konińskiej Woli. Pan Tomisław Giergiel, autor tekstów katalogu wystawy „Zgoda Sandomierska. Zgoda Panów – Zgoda Braci” wskazał, że prezentowana wyżej makata powstała w celu upamiętnienia ślubu Jana Zbigniewa Ossolińskiego i Anny z Firlejów. Babką Anny była Katarzyna Tęczyńska – córka Anny z Konińskiej Woli i Gabriela Tęczyńskiego, siostra założyciela miasta Końskowola, Andrzeja Tęczyńskiego kasztelana krakowskiego.
Katarzyna urodziła się przed 1497 r. (rok śmierci Gabriela Tęczyńskiego), a przed 1521 r. wyszła za mąż za Piotra Firleja z Dąbrowicy – późniejszego wojewodę ruskiego. Katarzyna zmarła w 1555 r.
Na makacie została upamiętniona wizerunkiem herbu hrabiowskiego Tęczyńskich według wzoru z 1527 r. Równocześnie – co zaskakujące – w centrum tarczy herbowej przedstawionej na makacie znalazł się wizerunek lwa i topora. Przedstawienie to zbliża się do wizerunku herbu hrabiowskiego Tęczyńskich w wersji z 1561 r. – przysługującej wyłącznie końskowolskiej linii rodu – w centrum którego widnieje lew dzierżący topór.
Poniżej: detal z makaty…
…. oraz tarcza herbowa Tęczyńskich z kościoła farnego w Końskowoli.
